Αυτή η δημοσίευση αποτέλεσε αρχικά εργασία για τη θεματική ενότητα "Διοικητική Αποκέντρωση και Τοπική Αυτοδιοίκηση - Πολιτική και Οικονομική Διάσταση" (ΔΗΔ72) του τμήματος Δημόσιας Διοίκησης του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Ζητούμενα της εργασίας ήταν αφενός ο βασικός θεσμικός ρόλος του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης, όπως θεσμοθετήθηκε με τα άρθρα 77 και 179 του Ν. 3852/2010, επαναφέρθηκε σε ισχύ με το άρθρο 7 του Ν. 4623/2019, ύστερα από την κατάργηση των διατάξεων για το Δημοτικό και Περιφερειακό Διαμεσολαβητή που θεσπίστηκαν με τα άρθρα 152-174 του Ν. 4555/2018, τα οποία δεν εφαρμόστηκαν ποτέ. Αφετέρου, ζητήθηκε και μια αξιολογική κρίση σχετικά με τα θετικά και τα αρνητικά σημεία των νομοθετικών ρυθμίσεων (διαχρονικά) για τους ανωτέρω θεσμούς και αν θα ενισχύσουν σημαντικά τους Ο.Τ.Α. α’ και β’ βαθμού στην άσκηση των αρμοδιοτήτων τους και στην τήρηση του Κράτους Δικαίου.
Εισαγωγή
Οι συμπαραστάτες του Δημότη και της Επιχείρησης σε επίπεδο δήμων και περιφερειών αποτελούν ένα διαμεσολαβητικό θεσμό μεταξύ πολιτών και των Ο.Τ.Α. Α’ και Β’ βαθμού. Ο θεσμός εισήχθη με τον Ν. 3852/2010 (Άρθρα 77 και 179), καταργήθηκε με τον Ν. 4555/2018 (άρθρα 152-174) ο οποίος εισήγαγε το θεσμό του Δημοτικού και Περιφερειακού Διαμεσολαβητή, για να επανέλθει εκ νέου σε ισχύ με το άρθρο 7 του Ν. 4623/2019 καταργώντας τις προβλέψεις του Ν. 4555/2018.
Ο θεσμικός ρόλος του συμπαραστάτη
Ο ρόλος του συμπαραστάτη είναι η διαμεσολάβηση μεταξύ δημοτών (για την περίπτωση του συμπαραστάτη του δημότη) ή εν γένει πολιτών (για την περίπτωση του περιφερειακού συμπαραστάτη) και των δημοτικών ή περιφερειακών αρχών αντίστοιχα, σε περίπτωση που οι πρώτοι έρθουν αντιμέτωποι με φαινόμενα κακοδιοίκησης (Μακρυδημήτρης & Πραβίτα 2012, Σωτηρόπουλος & Νταλάκου 2020). Πρόκειται λοιπόν για έναν θεσμό που προβάλλει ως στόχους του την καταπολέμηση της κακοδιοίκησης, την ποιοτικότερη εξυπηρέτηση των πολιτών και των επιχειρήσεων και παράλληλα την προάσπιση των αρχών της νομιμότητας, της χρηστής διοίκησης και της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης (Χλόψιου, 2021), καθώς και τη διασφάλιση της αμεροληψίας των δημοτικών ή περιφερειακών αρχών (Πετρακόπουλος, 2022). Ταυτόχρονα, η ύπαρξη του εν λόγω θεσμού δρα αποσυμφορητικά τόσο ως προς το δήμαρχο/περιφερειάρχη και τα λοιπά όργανα ενός ΟΤΑ, εφόσον τυχόν παράπονα των πολιτών πλέον δεν συσσωρεύονται σε αυτούς αλλά απευθύνονται στον συμπαραστάτη, ενώ παράλληλα, αποτελώντας έναν τρόπο εξωδικαστικής επίλυσης των προβλημάτων μεταξύ πολιτών και ΟΤΑ, δίνει τη δυνατότητα επίλυσης των ζητημάτων των πολιτών με πιο άμεσο, ευέλικτο και λιγότερο δαπανηρό τρόπο, δρώντας κατ’ επέκταση αποσυμφορητικά και για το δικαστικό σύστημα (Χλόψιου, 2021).
Η θεσμική εξέλιξη του συμπαραστάτη μέσα από τη νομολογία περνά, όπως προαναφέρθηκε, από τρεις νόμους: τον Ν. 3852/2010 με τον οποίο εισήχθη ως θεσμός, τον Ν. 4555/2018 που κατήργησε το συμπαραστάτη εισάγοντας το θεσμό του διαμεσολαβητή και τον Ν. 4623/2019 ο οποίος καταργεί το διαμεσολαβητή και επαναφέρει τον συμπαραστάτη, ως μια ελαφρώς βελτιωμένη έκδοση του Ν. 3852/2010. Αρχικά, παρατηρείται μια βασική αλλαγή στο πληθυσμιακό κριτήριο με βάση το οποίο προβλέπεται η λειτουργία του θεσμού σε ένα δήμο, καθώς το όριο των 20.000 κατοίκων που έθετε ο Ν. 3852/2010, με τον Ν. 4555/2018 μεταβάλλεται σε απόλυτο αριθμό (58 δημοτικοί διαμεσολαβητές πανελλαδικά, σύμφωνα με το άρ.154). Μια ακόμη αλλαγή έγκειται στο προφίλ ενός υποψηφίου διαμεσολαβητή, που από την αόριστη πρόβλεψη προσώπου «εγνωσμένου κύρους και εμπειρίας» του Ν. 3852/2010 (αρ.77), με τον Ν. 4555/2018 (αρ.155) εισάγεται η πρόβλεψη προαπαιτούμενων τυπικών προσόντων για την υποψηφιότητα ενός προσώπου στη θέση του τοπικού διαμεσολαβητή. Επιπλέον, στο ίδιο άρθρο του Ν. 4555/2018 προβλέπεται η δυνατότητα να θέτουν υποψηφιότητα και δημόσιοι υπάλληλοι, εκτός από ιδιώτες, ενώ στον ίδιο νόμο διευρύνονται και τα κωλύματα και τα ασυμβίβαστα εκλογής διαμεσολαβητή (Κελίδου, 2018).
Μια ακόμη καίρια αλλαγή μεταξύ των δύο θεσμών εντοπίζεται στη διαδικασία εκλογής υποψηφίου, όπου στον Ν. 3852/2010 για την περίπτωση του συμπαραστάτη προβλεπόταν πλειοψηφία 2/3 επί του συνόλου των μελών του Δημοτικού ή Περιφερειακού Συμβουλίου (πλειοψηφία που μεταβλήθηκε στα 3/5 με το άρθρο 7 του Ν.4623/2019), ενώ για την περίπτωση του διαμεσολαβητή, στον Ν. 4555/2018 προβλεπόταν απόλυτη πλειοψηφία επί των μελών του αντίστοιχου εκλεκτορικού σώματος. Επιπλέον, σε περίπτωση που η διαδικασία εκλογής καταστεί άγονη κατά την πρώτη συνεδρίαση, ο Ν. 3852/2010 προβλέπει επανάληψη της μυστικής ψηφοφορίας, με ίδια πλειοψηφία, αλλά δεν προβλέπει κάτι για την περίπτωση που ούτε στη δεύτερη συνεδρίαση επιτευχθεί η απαραίτητη πλειοψηφία. Αντιθέτως, ο Ν. 4555/2018 προβλέπει δύο επαναληπτικές συνεδριάσεις με την ίδια πλειοψηφία, αλλά και μία τρίτη συνεδρίαση, σε περίπτωση που οι δύο προηγούμενες καταστούν άγονες, κατά την οποία προβλέπει σχετική πλειοψηφία μεταξύ των δύο επικρατέστερων υποψηφίων για τη θέση του διαμεσολαβητή (Κελίδου, 2018). Πρόκειται για μια πρόβλεψη που δεν υιοθετήθηκε στον Ν. 4623/2019, ο οποίος καθιέρωσε πλειοψηφία των 3/5 των παρόντων μελών του ΔΣ ή ΠΣ, συντελώντας κατά ένα μεγάλο βαθμό στη σημερινή εικόνα αδρανοποίησης του θεσμού στους ΟΤΑ (Χλόψιου, 2021).
Αποτίμηση των νομοθετικών ρυθμίσεων
Μια ουσιαστική σύνθεση των θετικών σημείων των Ν. 4555/2018 και Ν. 4623/2019, όπως, επί παραδείγματι, τα τυπικά προσόντα του υποψηφίου, το ευρύτερο δυνατό πληθυσμιακό κριτήριο καθώς και η πιο ρεαλιστική διαδικασία εκλογής υποψηφίου, θα μπορούσε να ενισχύσει καθοριστικά τους ΟΤΑ στην αποτελεσματικότερη άσκηση των αρμοδιοτήτων τους. Προς αυτή την κατεύθυνση, μια σαφής στρατηγική της νομοθετικής εξουσίας κρίνεται επιβεβλημένη (Χλόψιου, 2021) προκειμένου όχι μόνο να διασφαλίσει τη συμμόρφωση των Δήμων και των Περιφερειών με τη νομοθεσία, αλλά και να συμβάλλει ουσιαστικά στην αποτελεσματική διάδοση λειτουργία του θεσμού. Με άλλα λόγια να αφαιρεθούν σημεία της νομολογίας που πρακτικά έχουν αποτελέσει τροχοπέδη για την εφαρμογή του θεσμού, όπως η απαιτούμενη πλειοψηφία των 3/5 για την ανάδειξη υποψήφιου συμπαραστάτη, να βελτιωθούν ίσως άλλα σημεία όπως το ύψος της αντιμισθίας του συμπαραστάτη, αλλά και να προστεθούν σημεία που ενδεχομένως θα ενισχύουν το έργο του θεσμικά, όπως η υποχρέωση των υπηρεσιών ενός Δήμου ή μιας Περιφέρειας να συνδράμουν έγκαιρα και αποτελεσματικά στα αιτήματα του συμπαραστάτη.
Συμπεράσματα
Μέσα σε 13 χρόνια από τη νομοθέτηση των θεσμών του συμπαραστάτη του δημότη και της επιχείρησης στους ΟΤΑ – μιας νομοθέτησης που βασίστηκε μάλιστα σε σχετικές Ευρωπαϊκές συστάσεις, γίνεται κανείς μάρτυρας μιας μικρογραφίας της σπασμωδικότητας που φαίνεται να χαρακτηρίζει διαχρονικά τον Έλληνα νομοθέτη. Ο θεσμός νομοθετήθηκε, έπειτα τροποποιήθηκε, στη συνέχεια καταργήθηκε αντικαθιστάμενος από άλλον θεσμό, ο οποίος με τη σειρά του καταργήθηκε για να επαναφερθεί ο αρχικός θεσμός, του οποίου η εφαρμογή, τελικά, κρίνεται ισχνή και υποτονική (Χλόψιου, 2021). Ακόμα κι αν παρέβλεπε κανείς την πληθώρα καλών παραδειγμάτων από την εφαρμογή του εν λόγω θεσμού σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (Πετρακόπουλος, 2022), μπορεί πλέον να αντληθεί σχετική τεχνογνωσία και από την ίδια την ελληνική εμπειρία, όπως αυτή αναδεικνύεται τόσο μέσα από τα θετικά και αρνητικά σημεία της ίδιας της νομολογίας όσο και από την κατά τόπους εφαρμογή του θεσμού.
Πηγές / Βιβλιογραφία
- Κελίδου, Όλγα Κ., 2018, Ο θεσμός του τοπικού συμπαραστάτη-διαμεσολαβητή: μια συγκριτική προσέγγιση με το θεσμό του Συνηγόρου του Πολίτη, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Μακρυδημήτρης, Α., Πραβίτα, Μ.Η., 2012, Δημόσια Διοίκηση. Στοιχεία Διοικητικής Οργάνωσης, Αθήνα: Σάκκουλας
- Πετρακόπουλος, Λ., 2022, Ο θεσμός του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχειρήσεως στην ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση. Μια αποτίμηση της μέχρι τώρα προσφοράς του θεσμού, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Καλαμάτα: Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
- Σωτηρόπουλος, Δ., Νταλάκου, Β. (επιμ.), 2020, Το Σύγχρονο Διοικητικό Σύστημα στην Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις ΕΑΠ
- Χλόψιου, Δ., 2021, Ο θεσμός του συμπαραστάτη του Δημότη: Θεωρητικά θεμέλια και κριτική αποτίμηση της λειτουργίας του, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Λάρισα: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
