Πώς υλοποιείς μια πρόταση Ανοικτής Διακυβέρνησης χρησιμοποιώντας λογισμικό ανοικτού κώδικα; Πώς δίνεις αξία στα ανοικτά δεδομένα επαναχρησιμοποιώντας τα με τρόπο που να ενισχύουν το δικαίωμα στην ενημέρωση; Πώς φτιάχνεις ένα Παρατηρητήριο που να είναι χρήσιμο ταυτόχρονα στην Κοινωνία των Πολιτών, στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και σε πλήθος άλλων φορέων, προωθώντας τη διαφάνεια και τη λογοδοσία της δημόσιας διοίκησης;
Σε αυτά τα ερωτήματα επιχείρησα να δώσω κάποιες απαντήσεις στην παρουσίαση με τίτλο "Ανοικτή Διακυβέρνηση και Ελεύθερο Λογισμικό: Φτιάχνοντας ένα Παρατηρητήριο" που έλαβε χώρα στο Συνέδριο Κοινοτήτων Ανοικτού Λογισμικού FOSSCOMM 2024 την Κυριακή 10 Νοεμβρίου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Η παρουσίαση επικεντρώθηκε στην εφαρμογή των αρχών της Ανοικτής Διακυβέρνησης στην Τοπική Αυτοδιοίκηση μέσω της αξιοποίησης του Ελεύθερου Λογισμικού και του Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα. Στον πυρήνα της ανάλυσης βρέθηκε ο θεσμός του "Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης", που λειτουργεί ως διαμεσολαβητής για την καταπολέμηση της κακοδιοίκησης και την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας στους δήμους και τις περιφέρειες.
Η παρουσίαση ανέδειξε τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει ο θεσμός, όπως η αδυναμία εφαρμογής του σε πολλούς δήμους, τα θεσμικά κενά και η έλλειψη ενός εποπτικού μηχανισμού. Για την υποστήριξη του θεσμού, παρουσιάστηκε το "Παρατηρητήριο του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης" (symparastatis.gr), ένα καινοτόμο ψηφιακό εργαλείο βασισμένο στο Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου Ανοικτού Κώδικα Joomla!, το οποίο συγκεντρώνει και παρέχει πληροφορίες για την εφαρμογή του θεσμού σε όλους τους δήμους και τις περιφέρειες της χώρας. Αυτό το πληροφοριακό σύστημα ουσιαστικά συλλέγει και επαναχρησιμοποιεί Ανοικτά Δεδομένα με τη χρήση RSS Feeds, μετασχηματίζοντας και απλοποιώντας τις πληροφορίες προς όφελος των πολιτών. Η ύπαρξη ενός παρατηρητηρίου για την εφαρμογή του θεσμού του Συμπαραστάτη αποβλέπει πρωτίστως στην ενίσχυση των ίδιων αρχών που υπερασπίζεται και ο ίδιος ο θεσμός, δηλαδή της διαφάνειας, της λογοδοσίας, της αποτελεσματικότητας και της χρηστής διοίκησης, αφενός ενισχύοντας το δικαίωμα των πολιτών στην ενημέρωση, αφετέρου καλλιεργώντας την ευαισθητοποίηση πολιτών και τοπικής αυτοδιοίκησης τόσο απέναντι στο θεσμό όσο και στις αρχές που καλείται να προασπίσει.
Το Παρατηρητήριο σχεδιάστηκε με γνώμονα τις αρχές της Ανοικτής Διακυβέρνησης, αξιοποιώντας μάλιστα και την τεχνητή νοημοσύνη για την ανάπτυξη ορισμένων επεκτάσεων προκειμένου να αυτοματοποιηθούν ορισμένες λειτουργίες του, όπως οι αυτοματοποιημένες παραπομπές στη Δι@ύγεια με το ΑΔΑLinker Plugin. Σημειώνεται πως όλες αυτές οι επεκτάσεις διατίθενται με ελεύθερη άδεια (GNU GPL) μέσω του Github καθώς μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για ιστοτόπους Δήμων ή Περιφερειών που βασίζονται στο συγκεκριμένο CMS.
Η παρουσίαση ανέδειξε επίσης τη σημασία της συμμετοχικότητας και της συνεργασίας, με το Παρατηρητήριο να φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως πλατφόρμα δικτύωσης και ανταλλαγής καλών πρακτικών μεταξύ των Συμπαραστατών. Σε αυτό το πλαίσιο, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά δημόσια η ύπαρξη μιας "περιοχής μελών" εντός του Παρατηρητηρίου, δίνοντας στους εκλεγμένους Συμπαραστάτες δυνατότητες όπως η διεξαγωγή τηλεδιασκέψεων ή και η λειτουργία ενός ιδιωτικού φόρουμ. Αυτή η "περιοχή μελών" θα διατίθεται ελεύθερα στο Δίκτυο Συμπαραστατών, όταν επαναλειτουργήσει (καθώς η νέα αυτοδιοικητική περίοδος ξεκίνησε φέτος και κατ’ επέκταση ακόμα εκλέγονται Συμπαραστάτες) και εφόσον αποφασίσει να αξιοποιήσει την εν λόγω πλατφόρμα, σε μια προσπάθεια να συμβάλει το Παρατηρητήριο στην καλύτερη οργάνωση και την αποτελεσματικότερη λειτουργία του Δικτύου και εν γένει του θεσμού του Συμπαραστάτη.
Τέλος, υπογραμμίστηκε η ευρύτερη σημασία της Ανοικτής Διακυβέρνησης ως μέσο ενίσχυσης της εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς και καταπολέμησης της διαφθοράς. Παρουσιάστηκε πώς η διαφάνεια και η λογοδοσία μπορούν να συμβάλουν στην ενδυνάμωση της συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων, μετασχηματίζοντας τη δημόσια διοίκηση. Το εγχείρημα αυτό αναδείχθηκε ως παράδειγμα καλής πρακτικής, που επιδεικνύει πώς το Ελεύθερο Λογισμικό μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην προάσπιση του δικαιώματος πρόσβασης στη δημόσια πληροφορία και κατ’ επέκταση στην ενίσχυση του κράτους δικαίου και εν γένει της δημοκρατίας.
Η ίδια η παρουσίαση έγινε με τη χρήση του Reveal.js, ενός εργαλείου Ανοικτού Λογισμικού (Open Source) που επιτρέπει τη δημιουργία μιας παρουσίασης με slides χρησιμοποιώντας HTML, CSS και Javascript. Ως εκ τούτου, όχι μόνο έχει το πλεονέκτημα ότι είναι ελεύθερη και προσβάσιμη σε όλους, αλλά έχει και την πρακτικότητα του να μπορεί να παρουσιαστεί και να διαμοιραστεί άμεσα μέσω διαδικτύου, έχοντας ως μοναδική απαίτηση την ύπαρξη ενός περιηγητή (browser).
Δείτε ολόκληρη την παρουσίαση στον ακόλουθο σύνδεσμο:
Μελέτη περίπτωσης του symparastatis.gr
Φυσικά, τόσο αυτή η παρουσίαση όσο και άλλες τουλάχιστον 65 ομιλίες, παρουσιάσεις, workshops και keynote talks δεν θα μπορούσαν να έχουν γίνει αν δεν υπήρχαν και φέτος κάποιοι φοιτητές – εν προκειμένω η ομάδα Ανοιχτού Λογισμικού του Πανεπιστημίου Μακεδονίας – που ανέλαβαν την τεράστια υπόθεση της διοργάνωσης του Συνεδρίου Κοινοτήτων Ανοικτού Λογισμικού Fosscomm. Άνθρωποι που επένδυσαν έναν τεράστιο αριθμό ανθρωπο-ωρών από τον προσωπικό τους χρόνο για να βγει ένα άριστο αποτέλεσμα, συνεχίζοντας με μεγάλη επιτυχία ένα θεσμό που, έπειτα από 17 χρόνια λειτουργίας, αποτελεί σαφέστατα το μεγαλύτερο γεγονός και σημείο αναφοράς των κοινοτήτων Ανοικτού Λογισμικού αλλά και γενικότερα των Ανοικτών Τεχνολογιών στην Ελλάδα.
Συνεπώς, αξίζει ένα μεγάλο “Ευχαριστώ” στους διοργανωτές και φυσικά σε όσες και όσους έδωσαν το "παρών" στην παρουσίαση του Παρατηρητηρίου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στις Συμπαραστάτριες και στους Συμπαραστάτες που επίσης μας τίμησαν με την παρουσία τους και με το θερμό τους χειροκρότημα.
