Χρήσιμα

Τον Δεκέμβριο του 2024 ολοκληρώθηκε το πρώτο έτος λειτουργίας του Παρατηρητηρίου για τον θεσμό του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης (symparastatis.gr). Παράλληλα, ολοκληρώθηκε το πρώτο έτος της νέας αυτοδιοικητικής περιόδου 2024-2028, κατά την οποία 212 Δήμοι και 13 Περιφέρειες της Ελλάδας όφειλαν να εκλέξουν Συμπαραστάτη, σύμφωνα με τον Ν. 3852/2010. Η παρούσα έκθεση του Παρατηρητηρίου αποτιμά τον βαθμό ανταπόκρισης των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε αυτή την υποχρέωση.

Αλλαγές από την προηγούμενη αυτοδιοικητική περίοδο

Η νέα αυτοδιοικητική περίοδος εισήγαγε δύο βασικές διαφοροποιήσεις στον θεσμό του Συμπαραστάτη συγκριτικά με την περίοδο 2019-2023. 

1. Μείωση του αριθμού των υπόχρεων Δήμων: Σύμφωνα με τις πληθυσμιακές μεταβολές που κατέγραψε η Γενική Απογραφή Πληθυσμού του 2021, οι Δήμοι κάτω των 20.000 κατοίκων ανέρχονται πλέον σε 178. Συγκεκριμένα, υπήρξαν 10 Δήμοι που έπεσαν κάτω από το όριο των 20.000 κατοίκων και 2 Δήμοι που το ξεπέρασαν. Λαμβάνοντας υπόψιν ότι ο ένας εκ των δύο Δήμων που το ξεπέρασαν είναι νησιωτικός (Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων) και ήταν ήδη υπόχρεος επιλογής Συμπαραστάτη, ο αριθμός των Δήμων που δεν είναι πλέον υποχρεωμένοι να επιλέξουν Συμπαραστάτη βάσει της τελευταίας Απογραφής Πληθυσμού ανέρχονται σε 9. Έτσι, οι Δήμοι που είναι υπόχρεοι επιλογής Συμπαραστάτη διαμορφώνονται πλέον στους 212, από τους 221 της προηγούμενης αυτοδιοικητικής περιόδου.

2. Αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο εκλογής: Σύμφωνα με τον Ν. 4873/2021 Άρθρο 51, παρ.3 διευκρινίζεται ότι η απαιτούμενη πλειοψηφία των τριών πέμπτων (3/5) των παρόντων μελών του Δημοτικού Συμβουλίου για την εκλογή Συμπαραστάτη αφορούσε τη δημοτική περίοδο 2019-2023, με την παρ.1 του ίδιου Άρθρου να επαναφέρει την πλειοψηφία των δύο τρίτων (2/3) του συνόλου των μελών του Δημοτικού Συμβουλίου για τη νέα αυτοδιοικητική περίοδο 2024-28. Έτσι, η ευρεία συναίνεση που είχε προβλεφθεί στον Καλλικράτη για την επιλογή Συμπαραστάτη επανέρχεται ξανά, αναγνωρίζεται ως η κύρια αιτία για την αδυναμία των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης να εκλέξουν Συμπαραστάτη. Συγκεκριμένα, από τους 37 Δήμους που δεν κατάφεραν να επιλέξουν ΣτΔΕ κατόπιν σχετικής συζήτησης στο Δημοτικό Συμβούλιο, στους 35 δεν κατέστη δυνατή η συγκέντρωση της απαιτούμενης πλειοψηφίας από κάποιον εκ των υποψηφίων Συμπαραστατών, ενώ στις άλλες δύο (2) περιπτώσεις δεν είχε κατατεθεί καμία υποψηφιότητα.

Ο θεσμός του Συμπαραστάτη στους Δήμους το 2024

To 2024 χαρακτηρίστηκε από έντονη κινητικότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σχετικά με την “ενεργοποίηση” του θεσμού του Συμπαραστάτη στην περιοχή ευθύνης τους. Έτσι, από τους 212 υπόχρεους Δήμους, οι 109 προέβησαν στον καθορισμό του περιεχομένου προκήρυξης για την επιλογή ΣτΔΕ. Οι 104 εξ’ αυτών δημοσίευσαν ακολούθως σχετική προκήρυξη, ενώ οι 85 συμπεριέλαβαν το θέμα της επιλογής Συμπαραστάτη στην ημερήσια διάταξη κάποιας συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου. Κατόπιν μίας ή δύο μυστικών ψηφοφοριών, 52 Δήμοι κατάφεραν να εκλέξουν Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης. 

Βέβαια, λαμβάνοντας υπόψιν πως πρόκειται περί μιας δυναμικής διαδικασίας, οι αριθμοί αυτοί ενδέχεται να αλλάξουν με το νέο έτος, καθώς υπάρχουν δήμοι που έχουν μεν προκηρύξει τη θέση αλλά ακόμη δεν έχουν προβεί σε συζήτηση και ψηφοφορία για την ανάδειξη ΣτΔΕ. Ανάμεσα σε αυτούς είναι και ο μεγαλύτερος Δήμος της χώρας, ο Δήμος Αθηναίων, ο οποίος εισήγαγε -και ακολούθως ανέβαλε- τρεις φορές το θέμα της επιλογής ΣτΔΕ σε ημερήσια διάταξη του Δημοτικού Συμβουλίου τον Ιούλιο, τον Σεπτέμβριο και τον Νοέμβριο του 2024.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως παρατηρήθηκαν αποκλίσεις ορισμένων Δήμων σε κάθε στάδιο της διαδικασίας εκλογής Συμπαραστάτη, με την έννοια ότι δεν συμμορφώθηκαν με κάποιες απαιτήσεις του νόμου. Κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι:

• Ο Δήμος Σερίφου, που κατά τη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου στις 30-03-2024, αποφάσισε το μη καθορισμό του περιεχομένου της πράξης προκήρυξης του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης με το επιχείρημα πως "δεν είναι αναγκαίος ο θεσμός αυτός". Πρόκειται, βέβαια, για μια απόφαση που καταστρατηγεί την αρχή της νομιμότητας, εφόσον ο Δήμος Σερίφου είναι υποχρεωμένος βάσει του νόμου να προβεί στις διαδικασίες επιλογής ΣτΔΕ. Έτσι, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου ακολούθως ακύρωσε την εν λόγω απόφαση, έπειτα από ειδική διοικητική προσφυγή δημοτικού συμβούλου του Δήμου Σερίφου.
• Ο Δήμος Δράμας, του οποίου η απόφαση περί επιλογής Συμπαραστάτη ακυρώθηκε από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας - Θράκης, διότι κατά την έκδοσή της δεν τηρήθηκε ο ουσιώδης τύπος της διαδικασίας της μυστικής ψηφοφορίας. Σε επανάληψη της εκλογικής διαδικασίας που διεξήχθη σε επόμενη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου, επιλέχθηκε εκ νέου ο ίδιος ΣτΔΕ.
• Ο Δήμος Φλώρινας, που ενώ επέλεξε ΣτΔΕ, στη συνέχεια ο ίδιος φαίνεται πως παραιτήθηκε καθώς ήταν παράλληλα επιλαχών δημοτικός σύμβουλος και επέλεξε να συμπληρώσει την κενή θέση που δημιουργήθηκε από το θάνατο ενός δημοτικού συμβούλου. Σημειώνεται πως ο Δήμος δεν προέβη στη δημοσίευση καμίας πράξης σχετικά με αυτή την παραίτηση του ΣτΔΕ ή την ορκωμοσία του ίδιου ως Δημοτικός Σύμβουλος.

Σε κάθε περίπτωση, ο αριθμός των Δήμων που κατάφεραν να επιλέξουν ΣτΔΕ φαίνεται να έχει σταθεροποιηθεί σε μεγάλο βαθμό, καθώς είναι λίγοι οι Δήμοι για τους οποίους εκκρεμεί η συζήτηση και ψηφοφορία για την επιλογή ΣτΔΕ σε επερχόμενο Δημοτικό Συμβούλιο. Επομένως, ο αριθμός των 52 Δήμων που έχουν “ενεργοποιήσει” το θεσμό του ΣτΔΕ δεν αναμένεται να διαφοροποιηθεί σε μεγάλο βαθμό με το νέο έτος. Αξίζει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο πως, παρ’ όλο που ο αριθμός αυτός είναι μεγαλύτερος από τους αντίστοιχους αριθμούς Δήμων που επέλεξαν ΣτΔΕ κατά τις τρεις προηγούμενες αυτοδιοικητικές περιόδους, εντούτοις παραμένει χαμηλός ως προς το σύνολο των υπόχρεων Δήμων. Δηλαδή, ενώ έχουν εκλεγεί περισσότεροι Συμπαραστάτες σε σχέση με τις προηγούμενες θητείες, ωστόσο ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο 24,5% του συνόλου των Δήμων που οφείλουν να εκλέξουν ΣτΔΕ.

Πάντως, οι 21 από τους 52 Δήμους που επέλεξαν Συμπαραστάτη κατά τη νέα δημοτική θητεία, είχαν καταφέρει να επιλέξουν ΣτΔΕ και την (τουλάχιστον) προηγούμενη αυτοδιοικητική περίοδο (2019-2023), ενώ πέντε (5) Δήμοι κατάφεραν για πρώτη φορά να εκλέξουν ΣτΔΕ.

Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο είναι ο αριθμός των Δήμων που προέβη για πρώτη φορά φέτος σε ενέργειες για την ενεργοποίηση του θεσμού του ΣτΔΕ. Πρόκειται συνολικά για 22 Δήμους που ξεκίνησαν τη διαδικασία, είτε μένοντας στο στάδιο του καθορισμού του περιεχομένου της προκήρυξης είτε φτάνοντας μέχρι την εκλογή ΣτΔΕ. Ωστόσο, σε αντιδιαστολή με τους Δήμους που προέβησαν τουλάχιστον στον καθορισμό του περιεχομένου της προκήρυξης ή/και στη δημοσίευση της ίδιας της προκήρυξης για την επιλογή ΣτΔΕ, υπάρχουν και οι Δήμοι που δεν προέβησαν σε καμία απολύτως ενέργεια για την ενεργοποίηση του θεσμού. Πρόκειται για 103 Δήμους, δηλαδή περίπου τους μισούς (48,5%) εξ’ όσων οφείλουν να επιλέξουν ΣτΔΕ. 

Υπενθυμίζεται πως το Παρατηρητήριο δημοσίευσε τον Μάρτιο μια λίστα των συχνότερων “παρανοήσεων” γύρω από το θεσμό του Συμπαραστάτη, βάσει των πιο συνηθισμένων επιφυλάξεων, προβληματισμών ή και ενστάσεων που συχνά διατυπώνονται δημόσια, για παράδειγμα από Δημοτικούς ή Περιφερειακούς συμβούλους, και φαίνεται να βασίζονται σε λανθασμένες αντιλήψεις γύρω από το ρόλο και τη λειτουργία του θεσμού. Σημειώνεται πως η εν λόγω λίστα των “συχνών παρανοήσεων” έχει αναδειχθεί στο μεγαλύτερο σε επισκεψιμότητα άρθρο του Παρατηρητηρίου.

Εντούτοις, οι λόγοι για τους οποίους αρκετοί εξ’ αυτών των Δήμων επιλέγουν να μην εφαρμόσουν το συγκεκριμένο νόμο, εφόσον μάλιστα τους δίνεται εμμέσως αυτή η δυνατότητα λόγω της έλλειψης κάποιας κύρωσης σε περίπτωση μη εφαρμογής, πιθανόν να μην περιορίζονται σε μια πιθανή έλλειψη ενδιαφέροντος ή σε κάποια λανθασμένη αντίληψη επ’ αυτού του θεσμού. Όπως φαίνεται παραπάνω, ανάμεσα στους Δήμους που δεν ενεργοποίησαν το θεσμό, οι 44 εξ’ αυτών (42,7%) είναι νησιωτικοί, συχνά μικροί σε πληθυσμό και κατ’ επέκταση με περιορισμένα μέσα σε ανθρώπινο δυναμικό και πόρους, γεγονός που πιθανόν παίζει σημαντικό ρόλο στη δυνατότητά τους να ενεργοποιήσουν το θεσμό του ΣτΔΕ.

Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και κάποια δημογραφικά στοιχεία όπως το φύλο των Συμπαραστατών. Συγκεκριμένα, σε πλήθος 52 εκλεγμένων ΣτΔΕ το 2024, οι 27 είναι γυναίκες (52%). Πρόκειται για μια ευχάριστη εξέλιξη σε ό,τι αφορά την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στον εν λόγω θεσμό, λαμβάνοντας υπόψιν ότι το αντίστοιχο ποσοστό εκλεγμένων γυναικών ΣτΔΕ συνολικά για την περίοδο 2011-2023 ήταν μόλις 22%.

Ο θεσμός του Συμπαραστάτη στις Περιφέρειες το 2024

Ο αριθμός των Περιφερειών που επέλεξε Περιφερειακό Συμπαραστάτη του Πολίτη και της Επιχείρησης το 2024 είναι επτά (7). Πρόκειται για έναν αριθμό που δεν διαφοροποιείται από το μέσο όρο που διαμορφώθηκε κατά τις προηγούμενες αυτοδιοικητικές περιόδους, αφού 7 Περιφέρειες είχαν επιλέξει Συμπαραστάτη και την προηγούμενη περίοδο 2019-2023. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι 6 από τις 7 Περιφέρειες που επέλεξαν Συμπαραστάτη τη νέα αυτοδιοικητική περίοδο που ξεκίνησε το 2024, είχαν επιλέξει Συμπαραστάτη και κατά την προηγούμενη αυτοδιοικητική περίοδο. Αυτό το γεγονός ενδεχομένως υποδεικνύει αφενός την εξοικείωση που καλλιεργείται με το θεσμό του Συμπαραστάτη και τη λειτουργία του στον άξονα του χρόνου, αφετέρου τη σημασία που δίνεται στη συνέχιση της λειτουργίας αυτού του θεσμού βάσει των οφελών που έχει προσφέρει στο παρελθόν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Αποτίμηση της λειτουργίας του Παρατηρητηρίου

Το Παρατηρητήριο Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης ξεκίνησε πιλοτικά τη λειτουργία του τον Νοέμβριο του 2023, προκειμένου να βρεθεί σε πλήρη λειτουργία τον Ιανουάριο του 2024 όπου ξεκίνησε η νέα αυτοδιοικητική περίοδος (2024-2028). Xάρη στη χρήση RSS Feeds είχε τη δυνατότητα να λαμβάνει συνεχώς και να αποτυπώνει σχεδόν σε πραγματικό χρόνο πράξεις της τοπικής αυτοδιοίκησης σχετικά με το θεσμό του ΣτΔΕ οι οποίες δημοσιεύονταν είτε στη Δι@ύγεια, είτε στους ιστοτόπους των Δήμων και των Περιφερειών, είτε ακόμη και σε διαδικτυακά δημοσιογραφικά μέσα.

Έχοντας ως βασικό σημείο αναφοράς τις πράξεις που αναρτώνται στη Δι@ύγεια, το Παρατηρητήριο ουσιαστικά επαναχρησιμοποιεί τα ανοικτά δεδομένα ενημερώνοντας τις αντίστοιχες σελίδες των Δήμων και των Περιφερειών με τις ενέργειες που έχουν κάνει για το θεσμό, αναδιατυπώνοντας τις ίδιες πιο συνοπτικά, απλά και κατανοητά. Παράλληλα, αποτυπώνει αυτές τις ενέργειες και σε μια κεντρική σελίδα ενημερώσεων, εν είδει ημερολογίου, ώστε αφενός να είναι όλες συγκεντρωμένες σε ένα σημείο για λόγους ευκολότερης αναφοράς, αφετέρου να αποτυπώνονται στη διάσταση του χρόνου, ταξινομημένες ανά μήνα και με ημερολογιακή σειρά.

Ωστόσο, το Παρατηρητήριο δεν περιορίστηκε στην αποτύπωση αυτών των πληροφοριών, αλλά επεδίωξε εξ’ αρχής την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση τόσο της κοινωνίας των πολιτών όσο και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης γύρω από το θεσμό και τη λειτουργία του. Οι κυριότερες δράσεις του προς αυτή την κατεύθυνση ήταν:

Επιστολές

• Πρώτη ανοικτή επιστολή σε 212 Δήμους για την επιλογή Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης
• Δεύτερη ανοικτή επιστολή σε 131 Δήμους για την επιλογή Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης
• Συγχαρητήριες επιστολές σε 42 ΣτΔΕ, με τις οποίες το Παρατηρητήριο γνωστοποίησε τη λειτουργία και τους στόχους του
• Επιστολές σε 17 Δήμους οι οποίοι εξέλεξαν ΣτΔΕ αλλά δεν είχαν/έχουν δημοσιεύσει στοιχεία επικοινωνίας του/της στους ιστοτόπους τους

Παρουσιάσεις

• Παρουσίαση του symparastatis.gr στο 2ο forum του WeOpenGov
• Παρουσίαση του Παρατηρητηρίου σε ημερίδα του Δήμου Διονύσου με θέμα "Ψηφιακή Διακυβέρνηση - Ο ρόλος του Συμπαραστάτη του Δημότη & της Επιχείρησης στη Δημόσια Διοίκηση"
• Παρουσίαση του Παρατηρητηρίου στο Συνέδριο FOSSCOMM 2024

Αρθρογραφία

• “Ο Συμπαραστάτης στους Δήμους και τις Περιφέρειες από το 2011 μέχρι σήμερα”, μια συνοπτική αποτίμηση της εφαρμογής του θεσμού κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων αυτοδιοικητικών περιόδων, με στοιχεία και για τη νέα αυτοδιοικητική περίοδο (2024-28).
• Συχνές "παρανοήσεις" γύρω από τον Συμπαραστάτη του Δημότη/Πολίτη, ένας κατάλογος συχνών "παρανοήσεων" τις οποίες έχει εντοπίσει το Παρατηρητήριο και στις οποίες επιχειρεί να δώσει μια όσο το δυνατόν πιο απλή και τεκμηριωμένη απάντηση.
• “Συνήγορος, Διαμεσολαβητής ή Συμπαραστάτης; Ο θεσμός του Ombudsman στην Ευρώπη και την Ελλάδα”, μια ανάλυση που δημοσιεύθηκε αρχικά στον Όμιλο Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων (ΟΔΕΘ) και σταχυολογεί την ιστορία και την εξέλιξη του θεσμού του Ombudsman, από τον οποίο προήλθε και ο θεσμός του ΣτΔΕ 

Παράλληλα, το Παρατηρητήριο αναπτύσσει σταδιακά και μια σειρά νέων δυνατοτήτων και λειτουργιών, όπως παρουσιάστηκαν συνοπτικά για πρώτη φορά στο Συνέδριο της FOSSCOMM και αφορούν, μεταξύ άλλων:

• Μετάφραση στα αγγλικά, τουλάχιστον των βασικών πληροφοριών του ιστοτόπου, ώστε το Παρατηρητήριο να διαθοθεί ως μια καλή πρακτική ανοικτής διακυβέρνησης και εκτός συνόρων
• Δημιουργία "περιοχής μελών" για Συμπαραστάτες & Δίκτυο Συμπαραστατών. Προκειμένου το Παρατηρητήριο να συμβάλει στην καλύτερη οργάνωση και συνεργασία των εκλεγμένων Συμπαραστατών και κατ’ επέκταση στην επαναλειτουργία του Δικτύου Συμπαραστατών, αφενός δημιούργησε μια κατηγορία αφιερωμένη στο Δίκτυο, όπου αναρτώνται ανακοινώσεις, νέα και εκδηλώσεις που έχουν δημοσιευτεί από το Δίκτυο Συμπαραστατών. Αφετέρου, αναπτύσσει μια “περιοχή μελών” στο Παρατηρητήριο, όπου πρόσβαση θα έχουν μόνο οι εκλεγμένοι Συμπαραστάτες, προσφέροντας δυνατότητες όπως η διεξαγωγή τηλεδιασκέψεων ή και η λειτουργία ενός ιδιωτικού φόρουμ μέσα στο ασφαλές περιβάλλον του Παρατηρητηρίου.

Στην ανωτέρω αποτίμηση της δράσης του Παρατηρητηρίου δεν περιλαμβάνεται (καθώς δεν κρίθηκε σκόπιμη η συστηματική καταγραφή τους) ο μεγάλος αριθμός τηλεφωνικών κλήσεων και ηλεκτρονικών μηνυμάτων που δέχθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους από πολίτες, αιρετούς, στελέχη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και υποψήφιους ή/και νυν ΣτΔΕ, σχετικά με θέματα που άπτονται του θεσμού. Σημειώνεται, τέλος, ότι το Παρατηρητήριο αποτελεί ένα έργο μηδενικού προϋπολογισμού (zero budget), η ανάπτυξη και λειτουργία του οποίου βασίζεται αποκλειστικά στην εθελοντική εργασία του διαχειριστή του, αλλά και στην πολύτιμη, επίσης εθελοντική, συμβολή μιας σειράς διακεκριμένων συντελεστών. Οι συντελεστές αυτοί, με το χρόνο και τις συμβουλές τους, συνέβαλαν σημαντικά στη διαμόρφωση της σημερινής εικόνας του Παρατηρητηρίου.

Εν κατακλείδι, αντί ενός συμβατικού επιλόγου, η παρούσα έκθεση κλείνει με εγκάρδιες ευχαριστίες προς όλους όσους υποστήριξαν, με οποιονδήποτε τρόπο, την υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος. Παράλληλα, διατυπώνεται η ευχή το νέο έτος να φέρει περαιτέρω διεύρυνση και εμβάθυνση συνεργασιών, ώστε να ενισχυθεί η συλλογική συμβολή προς την κατεύθυνση της ανοικτής διακυβέρνησης. Άλλωστε, το Παρατηρητήριο αποτελεί μια πρόταση ανοικτής διακυβέρνησης, η οποία έχει μεν ως σημείο αφετηρίας την ευαισθητοποίηση πολιτών και τοπικής αυτοδιοίκησης για τον θεσμό του ΣτΔΕ αλλά στόχος της είναι η ευρύτερη προάσπιση των θεμελιωδών αρχών που ο ίδιος υπηρετεί: τη διαφάνεια, τη λογοδοσία, τη συμμετοχικότητα, την αποτελεσματικότητα, τη χρηστή διοίκηση, την προάσπιση του δικαιώματος των πολιτών στην πληροφόρηση και, εν τέλει, την υπεράσπιση του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας, σε μια περίοδο που φαίνεται να αποδυναμώνονται.

Ιωάννης Φύτρος
Ιδρυτής symparastatis.gr